uświadomić sobie, jakie zmiany nastąpiły w polskim życiu gospodarczym po 1989 roku . zapoznać się z wynikami badań opinii na temat polskich przemian po 1989 roku. posługiwać się argumentami w dyskusji o przemianach ekonomicznych, jakie wydarzyły się w Polsce w ostatnim dwudziestoleciu . Metody: wywiad . analiza danych statystycznych Temat: Wpływ zmian politycznych i gospodarczych po 1989 roku na strukturę zatrudnienia. Cel zajęć: Poznasz różnice pomiędzy gospodarką centralnie sterowaną, a gospodarką rynkową. Dowiesz się jaki wpływ miały przemiany polityczne i gospodarcze po 1989 r. na zmiany struktury zatrudnienia w konurbacji katowickiej i aglomeracji łódzkiej Po roku 1989 w Polsce, w związku z transformacją ustroju państwa, zaszły również zmiany w gospodarce. Podczas odsłuchiwania audiobooka, skup się na odpowiedziach na następujące pytania: Co zmieniło się w naszym państwie po 1989 roku? Jakie przyczyny i skutki tych zmian potrafisz wymienić? Stosunki dyplomatyczne między Polską a ówczesną Czechosłowacją zostały nawiązane 23 marca 1920 r. [3] 2 października 1924 w Genewie podpisano Protokół o pokojowym rozwiązywaniu sporów międzynarodowych [4], protokół podpisało 48 państw, w tym Polska i Czechosłowacja. Mimo to relacje polsko-czechosłowackie były Przemiany polityczne, gospodarcze i społeczne w Polsce po 1989 roku. U schyłku lat osiemdziesiątych XX wieku w Polsce nastąpiły znaczące przeobrażenia. W dniu 4 czerwca 1989 roku odbyły się obrady Okrągłego Stołu,w wyniku których doszło do przeprowadzenia pierwszych i po części wolnych wyborów. Wybory te przyniosły 3 J. Eisler, Zarys dziejów politycznych Polski 1944–1989, Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, Warszawa 1992. 4 Z. Kumoś, Geneza satelickiego systemu władzy w Polsce 1941–1948 , Wydawnictwo . Najważniejsze po 1989 roku były głębokie reformy ekonomiczne. Przede wszystkim zniesiono system nakazowo-rozdzielczy, wprowadzono zasady wolnorynkowe, rozpoczęto także prywatyzację państwowych zakładów. Zarówno w rządzie Tadeusza Mazowieckiego, jak i Jana Krzysztofa Bieleckiego (powołanego 4 stycznia 1991 roku) tekę wiceministra i ministra finansów objął ekonomista Leszek Balcerowicz. Za cel postawił sobie „zastąpienie życia udawanego – życiem udanym”. Kontynuował on rozpoczęte reformy, mimo iż spotykały się z krytyką społeczeństwa. Swój plan przedstawił już w październiku 1989 roku (plan Balcerowicza). 27 grudnia 1989 roku wprowadzono dziesięć ustaw gospodarczych będących ekonomiczną konstytucją Polski. Pragnął radykalnie zreformować zrujnowaną gospodarkę – nienowoczesny przemysł, przestarzałą infrastrukturę i niekonkurencyjne rolnictwo. Głównym zadaniem Balcerowicza było powstrzymanie hiperinflacji, ustabilizowanie wartości złotego (ograniczenie podaży pieniądza, zniesienie dotacji i subwencji, wprowadzenie realnych stóp procentowych od kredytów, ograniczenie budżetów przedsiębiorstw państwowych, wzmocnienie niezależności banków i NBP. Dzięki zaufaniu zagranicznych instytucji finansowych udało mu się zredukować polski dług zagraniczny i otrzymać nowe pożyczki. Nowy minister usunął również monopol państwa na handel zagraniczny, co spowodowało zapełnienie się sklepowych półek. 16 kwietnia 1991 roku powstała Giełda Papierów Wartościowych, która przypieczętowała przejście do gospodarki rynkowej i była podstawowym wskaźnikiem kondycji gospodarczej kraju. W ramach reform zmieniono system podatkowy – wprowadzono podatek dochodowy od osób fizycznych, a następnie podatek od towarów i usług (VAT) od 5 lipca 1993 roku. Z jednej strony ułatwiło to modernizacyjne procesy, z drugiej – nowe podatki – zahamowały rozwój prywatnej przedsiębiorczości. Państwowe zakłady zmuszono do restrukturyzacji i modernizacji (popiwek – podatek od ponadnormatywnych wynagrodzeń). Wiele z nich zanim pozyskało nowych inwestorów – upadło. Wielka prywatyzacja budziła wiele protestów – często lepiej prosperujące zakłady trafiały w ręce „kolesi” czy partyjnych współpracowników. Mniej emocji budziła „mała prywatyzacja” - przejście sklepów i zakładów usługowych w ręce prywatne. Przeciwko „terapii szokowej” rządów Mazowieckiego coraz liczniej występowały związki zawodowe w tym „Solidarność”. Nie doceniano globalnych zmian, natomiast głęboko odczuwano koszty społeczne reform. Niezrozumienie dla reform odbiło się na skali poparcia dla rządzących. Dochód narodowy zaczął rosnąć dopiero od 1992 roku i wzrost ten utrzymywał się na wysokim poziomie, dzięki czemu Polska nazywana była „tygrysem Europy Wschodniej”. W końcu 1992 roku ponad połowę dochodu narodowego wytwarzały zakłady prywatne (złożyło się na to uwłaszczanie nomenklatury od jesieni 1988 roku – przekazywaniu państwowych firm na własność ich kierownikom czy dyrektorom). W wolnorynkowych warunkach problemem okazało się ukryte w latach wcześniejszych bezrobocie. W roku 1991 roku wskaźnik bezrobocia wynosił 12,2%, by w kolejnych latach nieco się obniżyć. Wzrost nastąpił po 2000 roku by w 2004 roku wynieść 19%. W kolejnych latach wskaźnik ten ponownie zaczął spadać. W październiku 2011 roku wskaźnik ten wyniósł 11,8%. Po 1989 roku sprywatyzowano także media. Obok dawnych tytułów czy stacji telewizyjnych zaczęły się pojawiać nowe – komercyjne, które istotnie wpływały na opinię publiczną. Na straży samodzielności i niezależności mediów stanęła powołana w 1993 roku Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Na zmianach zyskała także kultura wysoka. Od połowy lat 90. zaczęły powstawać nowe ośrodki takie jak: Centrum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha w Krakowie, Muzeum Powstania Warszawskiego, Opera i Operetka w Krakowie, Muzeum Fryderyka Chopina w Warszawie, Centrum Kopernik w Warszawie. Coraz liczniejszą publikę ściągały prywatne teatry. Swobody obywatelskie spowodowały, że masowo zaczęły się rozwijać organizacje pozarządowe, które obok publicznych środków pozwalały na wspieranie ważnych inicjatyw kulturalnych, obywatelskich czy charytatywnych (największa akcja charytatywna – Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy). Wśród gałęzi gospodarki, których kształt zmienił się po 1989 roku na uwagę zasługuje górnictwo. Z czasem zamykano nierentowne kopalnie (głównie węgla kamiennego i siaki), modernizowane były kopalnie miedzi i węgla brunatnego. Z 400 tysięcy osób pracujących w 1988 roku w tej gałęzi gospodarki pozostało około 100 tysięcy. O ile zmniejszyło się znaczenie rolnictwa (wytwarza ok. 3% PKB), to wzrosła rola usług i drobnego przemysłu przetwórczego. Na stopniową modernizację rolnictwa wpływ mają przede wszystkim dopłaty do produkcji rolniczej z Unii Europejskiej. Najgorsza sytuacja była udziałem dawnych pracowników Państwowych Gospodarstw Rolnych, którzy nie potrafili odnaleźć się w nowych czasach często cierpiąc nędzę i ulegając nałogom. Na większą skalę rozwinął się przemysł przetwórczy, wzrastały też inwestycje w przemyśle motoryzacyjnym, elektronicznym i informatycznym. Przede wszystkim w inwestycjach dominowały wielkie firmy europejskie czy światowe koncerny. Główne inwestycje powstawały w wielkich miastach, przy granicy z Niemcami, a także w specjalnych strefach ekonomicznych. Najszybciej po 1989 roku rozwijał się sektor usług, co znacznie zbliżyło III RP do państw zachodnich. W 2005 roku udział usług w wytwarzaniu PKB wyniósł 65%. Usługi stanowią najbardziej znaczący sektor ekonomiczny we współczesnych gospodarkach, a ich ranga wciąż wzrasta. Są zarówno czynnikiem wzrostu gospodarczego, jak i zapewniają społeczeństwom wysoki standard życia oraz bezpieczeństwo socjalne. Do rozwoju gospodarki przyczyniają się bezpośrednio, gdyż stanowią rosnący składnik produktu krajowego brutto (w krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej udział sektora usług w PKB znacznie przekroczył 70%), oraz pośrednio, wpływając na wzrost produktywności pozostałych sektorów. Największą rolę odgrywa mała przedsiębiorczość, istotny jest także wpływ wielkich firm usługowych (logistyka, magazyny). Rozwój nowych centrów badawczo-rozwojowych hamują wciąż bardzo niewielkie w porównaniu z Zachodem inwestycje na naukę. Coraz większą rolę odgrywają w III RP instytucje finansowe i bankowe. Rozwój w tej sferze jest jednak możliwy dzięki kapitałowi zagranicznemu. Wzrost aspiracji edukacyjnych spowodował szybki rozwój szkolnictwa, przede wszystkim szkół wyższych. Obok uczelni publicznych zaczęło powstawać wiele uczelni prywatnych. Wskaźnik liczby studentów należy do najwyższych w skali Europy i świata. Wzrósł także poziom kształcenia na poziomie średnim i podstawowym. Od 1 września 1999 roku funkcjonuje ustawa, która zreformowała szkolnictwo – wprowadzając sześcioletnie szkoły podstawowe, trzyletnie gimnazja oraz trzyletnie licea profilowane lub dwuletnie szkoły i licea zawodowe. Wciąż nie jest zadowalający stan ochrony środowiska w Polsce, a także inwestycje w infrastrukturę transportową – budowę autostrad i nowoczesnej kolei. Nadzieję na poprawę przyniosła decyzja UEFA o przyznaniu Polsce i Ukrainie prawa do organizacji Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej w 2012 roku. I rzeczywiście dzięki zaangażowaniu władz, a także pomocy z Unii Europejskiej do 2012 roku otwarto wiele nowych odcinków autostrad oraz cztery nowoczesne stadiony w Warszawie (Stadion Narodowy), Gdańsku, Wrocławiu i Poznaniu, zaś organizacja mistrzostw pokazała kibicom z całej Europy, iż Polska jest krajem odpowiedzialnym i rozwiniętym, a także otwartym na gości z zagranicy. Dowiedz się więcej Komentarze artykuł / utwór: Polska gospodarka po przełomie 1989Dodaj komentarz (komentarz może pojawić się w serwisie z opóźnieniem) Czynniki doprowadzające do upadku PRL ? Powolna delegitymizacja władzy o najważniejsze przemiany: 1956 (XX zjazd KPZR ? odwilż stalinowska, śmierć Bieruta, strajki w Poznaniu), 1968 (wydarzenia marcowe ? studenci organizowali demonstracje i sprzeciwiali się zakazowi wystawiania Dziadów Adama Mickiewicza w Teatrze Narodowym; tysiące ludzi pochodzenia żydowskiego musiało opuścić Polskę), 1970 (gwałtowny wzrost cen artykułów spożywczych ? masowe protesty; wybuch strajku, który ogarnął całe Wybrzeże), 1980 (strajk w Gdańsku, powołano Międzyzakładowy Komitet Strajkowy z Wałęsą na czele; sformułowanie 21 postulatów) o po zniesieniu stanu wojennego PZPR nigdy nie odbudowało swojej dawnej siły, przede wszystkim jeśli chodzi o liczebność ? powstanie opozycji Powstanie polskiej sekcji Radio Wolna Europa - w 1985 r. słuchało jej 25% społeczeństwa polskiego - była to ogromna skala jak na tamte czasy, biorąc pod uwagę, że sam fakt odbioru tej stacji wiązał się z karami i sankcjami ? powstanie nowych instytucji w latach 80-tych - 1982 powstał Trybunał Stanu - była to instytucja która miała przede wszystkim zbadać procedury wprowadzenia stanu wojennego w Polsce; świadczyło to o tym, że podziemna Solidarność jest w stanie wywrzeć na władzę nacisk, aby zająć się tą sprawą - 1985 powstał Trybunał Konstytucyjny - ta instytucja do 1989 r. nie miała żadnego znaczenia, ponieważ jej orzeczenia mogły być odrzucone przez Sejm, a więc działalność TK nie miała nic wspólnego z niezależnością sądownictwa; dopiero w 1989 rozpoczął pełne działanie - 1987 powstaje stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich - jedyna instytucja która w momencie powstania miała takie same kompetencje jak dziś. Jednak dopiero w 1989 r., gdy rzecznikiem została Ewa Łętowska, stanowisko to zaczęło zdobywać poparcie społeczne ? wpływ Kościoła katolickiego; papieskie pielgrzymki 1987 r. - druga pielgrzymka Jana Pawła II do Polski. Władze próbowały nawiązać jakiekolwiek stosunki ze Stolicą Apostolską. Podczas drugiej pielgrzymki w mediach była widoczna liberalizacja - po raz pierwszy wizyta polskiego papieża była tak szeroko relacjonowana przez TVP. ? kłopoty w ZSRR Pod koniec lat 80. osłabieniu uległa międzynarodowa pozycja Związku Radzieckiego. Widoczna była coraz większa przepaść technologiczna dzieląca ZSSR od USA. Koniec lat 80. to także ogromna antyradziecka machina propagandowa po stronie Stanów Zjednoczonych, które wykorzystywały dwa wydarzenia, by pokazywać ZSSR jako imperium zła: było to uwikłanie się ZSSR w wojnę w Afganistanie oraz w stan wojenny w Polsce. Przemiany w ZSSR zapoczątkował Michaił Gorbaczow, który w 1985 został przewodniczącym KC KPZR. Pieriestrojka oraz jej efekty są porównywane do naszej epoki gierkowskiej. Gorbaczow rozpoczął przebudowę od zmian kadrowych ? usunął starych działaczy, a na znaczące stanowiska wprowadził nowych ludzi. W 1986 r. ogłosił amnestię dla więźniów, którzy niegdyś zostali skazani za działania przeciw ZSRR. Następnie dążył do częściowej modernizacji gospodarki, przejścia z sytemu centralnie planowanego na gospodarkę rynkową, zwiększenia swobód obywatelskich i ocieplenia stosunków z krajami Zachodnimi, szczególnie ze Stanami Zjednoczonymi i Chinami. W państwach satelickich od dawna już wrzało - w 1980 r. zaczęli protest robotnicy ze Stoczni Gdańskiej, a w Pradze Vaclav Havel i inni opozycjoniści opracowali Kartę 77 domagającą się rozszerzenia praw obywatelskich. Reformy gospodarcze Gorbaczowa napotkały wielu oponentów, ponieważ ze względu na fatalny stan przemysłu, zmiany dotknęłyby najuboższą część społeczeństwa. Z drugiej strony w samym ZSRR wiele osób domagało się realnych przemian gospodarczych i zwiększenia swobód obywatelskich. Kolejnym sztandarowym hasłem Gorbaczowa była głasnost (jawność). Zaczęto odsłaniać rozmiary zbrodni dokonanych przez Stalina i rehabilitowano ofiary stalinowskich represji. Powstawały niezależne od władz organizacje, a obywatele stracili lęk przed wyrażaniem własnego zdania. To doprowadziło do destabilizacji systemu i ostatecznie zadecydowało o jego upadku. ? nieudolność władz w Polsce PZPR była przy władzy, ale nie była w stanie rządzić krajem, ponieważ decyzje które podejmowała spotykały się z falami strajków i społecznym niezadowoleniem. Opozycja polityczna była nielegalna i nie była przygotowana do przejęcia władzy ? zarówno jeśli chodzi o program jak i kadrę. W jednym i drugim obozie pojawiły się ruchy zmierzające do porozumienia. Za kompromisem opowiadał się Kościół katolicki, który pod koniec lat 80. przejął rolę mediatora w Polsce. Hierarchia Kościoła namawiała do porozumienia się w celu przeprowadzenia reform. Charakterystyka ustrojowa Rok 1989 był rokiem przełomowym dla Polski, ale także i dla całej Europy. Upadek komunistycznych potęg, a szczególnie upadek Związku Radzieckiego zmienił nie tylko mapę Europy, ale także jej życie polityczne, społeczne, gospodarcze i kulturalne. Polska a wraz z nią także i kraje Europy Środkowo-Wschodniej przeszły transformację ustrojową. Z ustroju komunistycznego, scentralizowanego państwo polskie przekształciło się w republikę demokratyczną, wraz z wybieranymi w drodze wyborów powszechnych organami władzy. Zmianie uległa także gospodarka, która przekształciła się z gospodarki centralnie planowanej, w gospodarkę wolnorynkową. Pierwsze lata III Rzeczypospolitej obfitowały w ciągłe zmiany. W tym też okresie, ale także i później, na polskiej scenie politycznej pojawiały się nowe partie. Najważniejsze z nich zostały scharakteryzowane poniżej. Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej (SdRP) Partia ta stała się główna spadkobierczynią Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR), partii dominującej w okresie PRL-u. SdRP przejęła cały majątek rozwiązanej w styczniu 1990 r. PZPR. Jeszcze w trakcie trwania ostatniego zjazdu PZPR została podjęta decyzja o utworzeniu nowej partii. Na czele SdRP stanął Aleksander Kwaśniewski. Kiedy w 1995 r. został wybrany na urząd prezydenta RP obowiązki przewodniczącego przejął Józef Oleksy, a później Leszek Miller. W 1991 roku SdRP weszło w skład lewicowych ugrupowań i koalicji, tworząc Sojusz Lewicy Demokratycznej (SLD). Dopiero po przekształceniu się SLD w jednolitą partię w 1999 r. SdRP podjęła uchwałę o rozwiązaniu się. W pierwszych wolnych wyborach parlamentarnych (28 X 1991 r.) SdRP zdobyła 12%-owe poparcie i uplasowała się na drugim miejscu zaraz za Unią Demokratyczną. W kolejnych wyborach, które odbyły się 19 IX 1993 r. SLD zajęła już pierwsze miejsce, z 20%-owym poparciem. Było to jednak wówczas za mało, aby stworzyć samodzielny rząd. Stanowisko premiera objął lider Polskiego Stronnictwa Ludowego – Waldemar Pawlak. Po jego dymisji kolejno urzędy premierów sprawowali politycy SLD: Józef Oleksy i Włodzimierz Cimoszewicz. Wybory parlamentarne w 1997 r. przyniosły zwycięstwo ugrupowaniom postsolidarnościowym. SLD przeszło do opozycji. W kolejnych wyborach w 2001 r. koalicja stworzona przez SLD i Unię Pracy (UP) wygrała. Premierem został Leszek Miller. Trzy lata później zastąpił go na tym stanowisku Marek Belka. 26 marca 2004 r. w SLD doszło do rozłamu. Grupa działaczy skupiona wokół Marka Borowskiego powołała do życia nową partię – Socjaldemokrację Polską (SdPL). Konflikty w łonie SLD trwały. Część działaczy przeszła do Partii Demokratycznej. W tej sytuacji w maju 2005 r. ówczesne kierownictwo SLD podało się do dymisji. Na czele nowych władz SLD, wybranych jeszcze w tym samym miesiącu stanął – Wojciech Olejniczak. Przed startem w wyborach parlamentarnych w roku 2006 SLD zawiązało koalicję z UP, SdPL i Partią Demokratyczną, pod nazwą – Lewica i Demokraci. Po wyborach koalicyjna współpraca była kontynuowana. W przyspieszonych wyborach parlamentarnych 21 października 2007 r. koalicja Lewica i Demokraci uzyskała 13,15% głosów, co dało jej 53 mandaty w sejmie. Unia Demokratyczna (UD) – partia polityczna utworzona w 1990 r. Na jej czele stanął Tadeusz Mazowiecki. Partia skupiała dawnych działaczy Solidarności o dość szerokich poglądach politycznych od socjaldemokratycznych na konserwatywnych kończąc. W pierwszych wyborach parlamentarnych (27 X 1991 r.) UD zdobyła pierwsze miejsce, co z racji niewielkiej różnicy pomiędzy poszczególnymi ugrupowaniami przełożyło się tylko na 62 mandaty. W 1992 r. miała miejsce pierwsza secesja. Partię opuścili działacze skupieni wokół Aleksandra Halla, tworząc Partię Konserwatywną (PK). Wśród działaczy UD można wymienić Bronisława Geremka, Hannę Suchocką, pełniącą w latach 1992-1993, urząd premiera. W 1994 r. z połączenia Unii Demokratycznej z Kongresem Liberalno-Demokratycznym (KL-D) powstała Unia Wolności (UW). Kongres Liberalno-Demokratyczny – partia powstała 30 czerwca 1990 r. Głosiła program liberalno-konserwatywny. Jej twórcami i członkami byli m. in.: Donald Tusk, Jan Krzysztof Bielecki czy Janusz Lewandowski. W pierwszych wyborach parlamentarnych KL-D uzyskał 7,49%-owe poparcie. Kolejne wybory przegrał, nie przekraczając progu wyborczego. Kongres brał udział w koalicji, która tworzyła rząd Jana Krzysztofa Bieleckiego (1991 r.) oraz rząd Hanny Suchockiej. Podczas zjazdu kongresowego w kwietniu 1994 r. doszło do połączenia z UD. Powstała wówczas Unia Wolności. W wyborach parlamentarnych w 1997 r. UW otrzymała 13%-owe poparcie, uzyskując 60 mandatów. W kolejnych wyborach nie przekroczyła 5%-owego progu wyborczego. UW tworzyła gabinet Jerzego Buzka. W 2000 r. wystąpiła jednak z koalicji AWS. Znanymi działaczami UW byli: Tadeusz Mazowiecki, Leszek Balcerowicz, Bronisław Geremek czy Władysław Frasyniuk. W łonie UW wciąż obecne były spory o charakterze programowym pomiędzy dawny działaczami KL-D a członkami dawnej UD. Nie udało się ich rozwiązać (KL-D reprezentował program liberalno-konserwatywny, UD natomiast socjalnoliberalny czy centrowolewicowy). W 2001 r. doszło do rozłamu. Działacze dawnego KL-D utworzyli – Platformę Obywatelską RP (PO), natomiast działacze dawnej UD utworzyli wraz z Markiem Belką (SLD) i Jerzym Hausnerem (SLD) – Partię Demokratyczną (PD) - Do najbardziej znanych jej działaczy należą: Janusz Onyszkiewicz, Bogdan Lis, Jan Widacki. Platforma Obywatelska RP Partia założona 24 stycznia 2001 r. przez Donalda Tuska, Macieja Płażyńskiego i Andrzeja Olechowskiego (zarejestrowana w marcu 2002 r.). Nową partię współtworzyły osoby wywodzące się z Akcji Wyborczej „Solidarność”, z UW i KL-D. Partia opowiada się za zmianą konstytucji w kierunku wzmocnienia władzy prezydenta, za zniesieniem senatu, zakazem finansowania partii politycznych z budżetu państwa, za zniesieniem KRRiT, za zmniejszeniem centralnej administracji i za przeprowadzeniem lustracji. W kwestiach gospodarczych PO zmierza do zreformowania publicznych finansów, do obniżenia podatków i do wprowadzenia podatku liniowego. Do najbardziej znanych jej działaczy należą: Donald Tusk, Bronisław Komorowski, Jan Maria Rokita, Grzegorz Schetyna czy Julia Pitera. Porozumienie Centrum (PC) Partia powstała w 1990 r. z inicjatywy Jarosława Kaczyńskiego i Jana Olszewskiego, w wyniku tzw. „wojny na górze” i rozbicia obozu postsolidarnościowego. Partia w wyborach parlamentarnych w 1991 r. zdobyła 8,7%-owe poparcie (44 mandaty). W latach 1991-1992 Jan Olszewski sprawował urząd premiera. Po upadku swojego rządu Olszewski założył nowe ugrupowanie pod nazwą – Ruch dla Rzeczypospolitej. W 1993 r. partia Kaczyńskiego nie zdobyła żadnego mandatu do Sejmu. W 1997 r. weszła w skład Akcji Wyborczej „Solidarność” (AWS). W 2001 r. z części dawnego PC powstało – Prawo i Sprawiedliwość (PiS). Prawo i Sprawiedliwość Współtworzyły także osoby wywodzące się z AWS i z Zjednoczenia Chrześcijańsko-Narodowego (ZChN). PiS w swoich programach postuluje zmianę konstytucji w kierunku wzmocnienia władzy wykonawczej. Chce zaostrzenia przepisów prawa karnego, skutecznej walki z korupcją i przeprowadzenia lustracji. Opowiada się za zwiększeniem kontroli nad finansami publicznymi, za ograniczeniem wydatków na państwową administrację, za uproszczeniem systemu podatkowego. W wyborach w 2005 r. PiS zdobył 27,0% głosów, dwa lata później – 32,11% (166 mandatów), jednak to nie wystarczyło by te wybory wygrać. Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe (ZChN) Partia została utworzona w 1989 r. przez środowiska związane z Solidarnością. W swoim programie ugrupowanie odwoływało się do tradycji przedwojennej endecji i chrześcijańskiej demokracji. Partia wchodziła w skład rządów J. K. Bieleckiego, J. Olszewskiego i H. Suchockiej. W wyborach parlamentarnych w 1997 r. część działaczy uzyskała mandaty startując z ramienia AWS. Do najbardziej znanych działaczy ZChN należeli: Wiesław Chrzanowski, Marek Jurek, Ryszard Czarnecki, Stefan Niesiołowski (dziś PO). Akcja Wyborcza „Solidarność” (AWS) To koalicyjne ugrupowanie powstałe w 1996 r. W jego skład weszło szereg ugrupowań postsolidarnościowych, m. in. NSZZ „Solidarność”, Partia Chrześcijańsko-Demokratyczna, Porozumienie Centrum, Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe czy Porozumienie Ludowe. Przewodniczącym AWS została Marian Krzaklewski. Koalicja AWS była podporą rządów Jerzego Buzka w latach 1997 – 2001. Później rozpadła się na mniejsze ugrupowania. Unia Pracy (UP) Partia powstała w czerwcu 1992 r. Partią kierowali Ryszard Bugaj, Zbigniew Bujak i Wiesława Ziółkowska. Pierwszym przewodniczącym partii został wybrany w 1993 r. Ryszard Bugaj. W wyborach w 1993 r. partia dzięki zawartej z SLD koalicji uzyskała 41 mandatów. Weszła w skład rządu tworzonego przez Waldemara Pawlaka. Cztery lata później nie znalazła się już w Sejmie, uzyskując 4,7%-owe poparcie. Do wyborów w 2001 r. wystartowała ponownie w koalicji z SLD. Tworzyła wraz z tą partią rząd koalicyjny Leszka Millera. W 2006 r. znalazła się w koalicji Lewica i Demokraci. Partia głosi program socjaldemokratyczny. Opowiada się za rozbudowanym systemem świadczeń socjalnych, za ograniczeniem prywatyzacji. Walczy o równouprawnienie kobiet, jest za rozdziałem Kościoła od państwa. Unia Polityki Realnej (UPR) Partia założona 14 listopada 1987 r. (wówczas jako Ruch Polityki Realnej) przez Ryszarda Czarneckiego, Stefana Kisielewskiego, Janusza Korwin-Mikke, Stanisława Michałkiewicza, Roberta Smoktunowicza. W 1990 r. została zarejestrowana jako legalnie działająca partia. Partia opowiada się za sprywatyzowaniem szkolnictwa, zniesieniem przymusu służby wojskowej, likwidację wszelkich związkowych przywilejów oraz grup uprzywilejowanych, zniesienie przymusu ubezpieczeń społecznych i osobowych, oraz za wprowadzeniem konstytucyjnego zakazu ustanawiania monopoli. Liga Polskich Rodzin (LPR) Partia powstała w kwietniu 2001 r. (zarejestrowana tego samego roku w maju), jednocząc szereg ugrupowań narodowo-katolickich. LPR była przeciwna przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej, opowiada się natomiast za poszerzaniem współpracy ze Stanami Zjednoczonymi. Jest za lustracją dekomunizacją. W programie społecznym odwołuje się do wartości katolickich. W wyborach parlamentarnych w 2001 r. LPR zdobyła 8,3%-owe poparcie, uzyskując 36 mandatów. Cztery lata później – 7,9% i 34 mandaty. W przyspieszonych wyborach parlamentarnych w 2007 r. LPR nie przekroczyła wymaganego 5%-owego progu wyborczego i znalazła się poza parlamentem. Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL) Ugrupowanie powstało w 1990 r. Współtworzyły je wówczas: PSL „Odrodzenie” oraz PSL tzw. wilanowskie. Partia współtworzyła rządy Waldemara Pawlaka, Józefa Oleksego i Włodzimierza Cimoszewicza. Największe poparcie zdobyła w wyborach parlamentarnych w 1993 r. – 28,7%, co dało jej 132 mandaty. W każdych następnych wyborach parlamentarnych PSL wchodziła do Sejmu, ciesząc się jednak niezbyt wysokim poparciem. Po wyborach w 2007 r. partia będzie tworzyć koalicję ze zwycięską Platformą Obywatelską. Najbardziej znanymi politykami związanymi z PSL są: Waldemar Pawlak, Jarosław Kalinowski, Józef Zych. Samoobrona Rzeczypospolitej Polskiej Ugrupowanie wywodzące się ze Związku Zawodowego Rolników Samoobrona. Partia powstała w 2000 r. (jako Samoobrona RP), wcześniej występowała pod nazwą Partia Przymierze Samoobrona (od 1992 r.). Partia posługuje się populistycznymi hasłami, w sferze ekonomii jej program jest raczej lewicowy. W wyborach do parlamentu w 2001 r. uzyskała 11,2% poparcia, co przełożyło się na 53 mandaty. Cztery lata później – 11,4% (56 mandatów). W Sejmie V kadencji wraz z PiS i LRP, Samoobrona RP tworzyła koalicję. Po przyspieszonych wyborach parlamentarnych w 2007 r. uzyskała niskie poparcie i znalazła się poza Sejmem. Przekształcenie ustroju gospodarczego w Polsce po 1989 roku I GRUPA centralnie zarządzana: własność państwowa, wielkość, cenę, gotowy plan i jego wykonanie, mało efektywna, niedobór towarów i usług, duży popyt na towary konsumpcyjne, brakowało mięsa, AGD, mieszkań. po realizacji planu Balcerowicza: wysokie oproc. Kredytów bankowych, niska stopa indeksacji płac, popiwek, rygorystyczna polityka budżetowa, uwolnienie cen większości towarów. pośrednie: Od towarów i usług- VAT, przedsiębiorstwa płacą podatek od towarów i usług. Akcyza- obejmuje towaru tj. benzyna, papierosy, alkohole towary te mają naklejoną banderole. Cło. bezrobocia- niewykorzystany, potencjał ludzki, znaczne koszty materialne związane z utrzymaniem bezrobotnych oraz służb zajmujących się ich problemami, spadek dochodów rodzin, degradacja psychiczna i moralna osób pozostających bez pracy, zjawiska patologii społecznej - alkoholizm, narkomania, Utrata kwalifikacji. pracownika: sumiennie i starannie wykonywać swą pracę, przestrzegać czasu pracy i przepisów BHP, dbać o dobro zakładu pracy, przestrzegać zasad współżycia społecznego. przekupstwo urzędników państwowych, wręczanie im łapówek za załatwienie różnych spraw, np. otrzymanie koncesji. II Grupa gospodarki rynkowej- jednostki gospodarujące kierują się swoimi własnymi celami i starają się osiągać maksymalne korzyści, nie uciekając się do pomocy czy ochrony ze strony państwa. Ceny dóbr i usług kształtują się na rynku i to rynek określa ilość tych produktów i odbiorcę. bezpośrednie: PIT, CIT, od nieruchomości, rolny i leśny, od posiadania psa, od środków transportu. Podatek dochodowy od osób prawnych- obowiązane są płacić wszystkie przedsiębiorstwa prywatne i państwowe, jeśli ze swojej działalności osiągają zysk. bezrobocia- likwidacja niektórych gałęzi przemysłu np. górnictwa, zmniejszenie popytu na konkretne dobra czy usługi, ograniczanie produkcji, przeniesienie zakładu do innego rejonu, zmiany w technologii, wysokie obciążenia fiskalne. pracodawcy: sprawnie organizować pracę, zapoznawać pracowników z ich obowiązkami, wypłacać wynagrodzenie w terminie, umożliwić pracownikom podnoszenie kwalifikacji. rozpocz. działalności gosp.: zarejestrować przedsiębiorstwo w urzędzie gminy, uzyskać regon, złożyć wniosek o NIP, założyć rachunek bankowy, zgłosić działalność do ZUS-u. „Rewolucja chleba” w 1989 r. wymusiła na , władzy jordańskiej przeprowadzenie gruntownych reform ^polityczno-gospodarczych i demokratycznych. Eksperci i anali­ tycy zwyklyiazywać je „przemianami demokratycznymi”, „ot warciempol i tycznym i demokratycznym” albo „doświadczeniem-demokratycznym”. W artykule niniej­ szym zamierzam prześledać zmiany, które nastąpiły w Jordanii zwłaszcza po 1989 r. Zmiana-systemu niedemokratycznego na demokratyczny może się bowiem dokonać ■ ' na różne sposoby: ; - ^ 1) poprzez ingerencję z zewnątrz (jest to sposób powszechny, w świecie arabskim), 2) pod naciskiem silnej opozycji przez osłabianie rządu i doprowadzenie do jego , upadku, '■■ v: : ; 1 ■ Odpowiedź na to pytanie wymaga wskazania natury jordańskiej monarchii. Wiele o cechach tego systemu można dowiedzieć się z konstytucj i jordańskiej4, ale wiedza ta nie wystarczy w kontekście analizy procesu przejścia od totalitaryzmu do demokracji w ramach istniejącego systemu. Wymaga to - dodatkowo - przestudio­ wania, dziedzictwa politycznego rodziny królewskiej oraz jej otwartości na przemia­ ny demokratyczne. Rodzina ta była przecież ińicjatorem demokratyzacji Jordanii. : I Chodzi o to, że uchwala się prawo wyborcze w celu kontrolowania przez władze wyborów, J ’ i -1 S. P. H u n t i n g to n , Trzecia fa la demokratyzacji. Warszawa 1995, s. 208. The Constitution o f The Hashemite Kingdom o f Jordan, 1 I 1952, PRZEMIANY POLITYCZNE I GOSPODARCZE W JORDANII PO 1989 R 55 Ustawa Zasadnicza (konstytucja jordańska) z 1952 r. określa organizację pań* stwa i wyznacza podstawowe zadania państwa oraz sposoby jego działania, a także prawa jednostki i ich obowiązki. Jordańskie Królestwo Haszymidzkie jest dziedziczną monarchią konstytucyj­ ną, władzę ustawodawczą sprawuje 2-izbowe Zgromadzenie Narodowe5. Natomiast władzę wykonawczą sprawuje król poprzez mianowanego przez siebie premiera. Zgodnie z konstytucją król posiada władzę absolutną. Jest głową państwa, głównym" dowódcą sił zbrojnych, rozwiązuj e parlament, rozpisuj e wybory, mianuje i odwołuje premiera, ma absolutny immunitet i nie podlega sądowi jordańskiemu. Ma również prawo do amnestii dzięki ustawie uchwalonej przez parlament (na jego wniosek)6. v :-: - ■ Takie szerokie uprawnienia dane królowi przez konstytucję czynią go absolut­ nym władcą Jordanii - konstytucją jest właściwie to, co mówi król. Sytuacja taka wynika z Historycznej pozycji rodziny królewskiej jako tej, która na mocy tzw. rewo­ lucji arabskiej z 1916 r. (rewolucji szarifa Husajna) założyła Jordanię na podstawie udzielonej jej legitymacji7. Geneza wydarzeń 1989 r. 16 kwietnia 1989 r. ówczesny premier Jordanii Żajd ar-Rifa’i8 podjął decyzję o pod­ niesieniu cen paliw o 50%. Wielu obserwatorów uważa tę podwyżkę za pośredni po­ wód wybuchu zamieszek w Ma’an na południu Jordanii i w innych miastach, skiero­ wanych przeciwko. polityce rządu. Decyzja rządu była kroplą, która przelała kielichy który już był pełen sprzeczności politycznych, gospodarczych i społecznych wynikają­ cych z uzależnienia Jordanii od Zachodu oraz obowiązującego od wojny czerwcowej w 1967 r. stanu wyjątkowego, powodującego zawieszenie praw obywatelskich i ograniczenie swobód politycznych w zakresie wolności wypowiedzi. Aby obiek­ tywnie opisać sytuację Jordanii w tym okresie, należałoby przeprowadzić analizę na dwóch płaszczyznach: gospodarczej i politycznej. . Gospodarka jordańska należała do jednej z najsłabszych wśród arabskich ze . względu na jej ograniczone możliwości surowcowe. Jordania, w przeciwieństwie do innych państw arabskich, nie ma źródeł ropy naftowej, pozwalających na budowę infrastruktury. Powodowało to uzależnienie gospodarki jordańskiej od krajów arab­ skich eksportujących ropę naftową, zwłaszcza Arabii Saudyjskiej i Iraku. Kraje te przez wiele lat były dla Jordanii źródłem pomocy gospodarczej, rynkiem pracy dla J Izba wyższa parlamentu jest mianowana przez króla, natomiast izba niższa wybierana jest co czterylata. : ‘ Zob.: art. 28-40 Konstytucji, [w:] The Constitution o f The Hashemite Kingdom o f Jordan.,.' 1 M. a s z - S h a r a , At-Tadiriba ad-dirmikratijja Jl-I-Urdun [Demokratyczne doświadczenie w Jordanii], „Al-Mustakbal Al*Arabi Journal" No. 295, s. 184, http:/ I SID=d834059b27821895ac45eab57dc48a43. ■ • ; ;:V- : , ' 1 Zajd ar-Rifa’i byl dwukrotnie premierem Jordanii: 26 maja 1973-13 lipća 1976 oraz 4 kwietnia 1985-27 kwietnia 1989. Byl najdłużej urzędującym premierem. Zob. lista premierów Jordanii w: /topic/list-of-prime-ministers-of-jordan. 56 H A Y SSA M O BEIDAT Jordańczyków oraz odbiorcami jordańskiego eksportu9. W latach'1974-1984 kolejne ; ■ rządy jordańskie zaciągały w bankach zagranicznych kredyty na finansowanie pro­ jektów rozwojowych, co przyczyniało się do w miarę dużego rozwoju gospodarcze­ go i zapewniało stabilizację finansową. Do ówczesnego rozwoju gospodarczego przy­ czyniły się również spore. dochody pracowników jordańskich, pochodzące; z ipracy w krajach Zatoki Perskiej w okresie boomu naftowego10. Tabela 1. Główne ekonomiczne wskaźniki gospodarki Jordanii (przed, reformami w 1989 r.) - J : 1985 1986 , 1987 1988 1989 Wartość nominalna PKB (w-%) .. 3,6 .1 4 .2 . 2 . 7 Realna wartość PKB (w %) ; - l ,l 7,0 2,9 -1,9 -13,4 ; Wartość nominalna PKD p er capita w dinarach" -729 :>■ 802 789 - 780 V : 783 . Realna wartość PKB p er capila w dinarach . 729 751 , Z: 744 703 576 Inflacja (CPI) Konsumencki Indeks Cen 3,0 0,0 • -0,2 6,7 25,7 Rozliczenie bieżące . -16,0 -118,0 -105,5 104,9 ' Handel : : ' v -763,5 .; -594,2 -599,9 -641,0 ; -592,4 Eksport ' ■ - ■ ; ; ; : ' .: 310,9 256,0 ; 315,7 637,6 : Import ' 1074,4 850,2 915,6 1022,5 : 1230,0 Usługi ... ;.. . 346,7 ■ 337,8 279,3 300,7 319,1 , Dochody pracowników Jordanii.. . - - . . :. 402,9 414,5 317,7 V 335,7 358,3 Turystyka -]•. . 204,2 186,3 196,4 230,8 ' 314,6 ; .Bilans — . ' i ■’*;>;. 137,6 51,0 \ 75,9 3 2 ,8 / -212,1 Dochody całkowite 647,1 670,9 676,8 721,3 855,5 Dochody ze źródeł wewnętrznych 459,3 527,2 549,2 593,S ' Kredyty zagraniczne ' ' 187,8 143,2 : 127,6 261,7 Wydatki całkowite . ; 805-7 ■ ■ 981,3 965,9 , 1054,0 1102,3 Wydatki bieżące •. v.. 542,5 ■ 570,5 .. 602,7 669,6 Wartość inwestycji • . . 263,2 • 363,2 384,4 Ogólny bilans -158,6 •289,1 . -332,7 -246,8 • ..Ogólny bilans jako procent PKB -8,1 -13,9 -- -12,7 14,2 '. -10,1 : ; Źródło: Jordan Country Profile, The R oad A head fo r Jordan, Economic Research Forum, Egypt and ■ Institut ileLaM ćditerranee, France, Kair, sierpień2 0 0 5 ,s . 29. : ę j --v " ’ Jordan Country Profile,T h e Road A head fo r Jordan, Economic Research Forum, Egypt and Institut de La Mćditcrranćc, France. Kair. sierpień 2005. - Ibidem. :: . Wi: Tabela 2. Budżet Jordanii w latach 1964/1965-1991 (w min dinarów) : PRZEMIANY POLITYCZNE I GOSPODARCZE W JORDANII PO 1989 R. 5 7 ' W y d a t k i ! ' • Dochody .. r • Deficyt : Rok : - Inwę- ! stycje ' Bieżące S u m a ' Zadłużenie zagraniczne. Z adliite- . nie w e -' : wnętrzne P o ż y c z k i:. zwrotne ' . Pom oc zagra­ niczna Zadhttenfe. wcwnęazne Sum a ^ 1964 9,2 3 4,5 4 3 t7 . 7,0 0 ,0 o „ o • - • 15,4 2 3,8 4 6,2 2,5 •• 1965 ■ 1 1 , 2 35,8 '• 2 .6 - . 0,0 0 ,0 . 15,3 2 6 ,7 - . 4 4 .6 - 2 ,4 -I9 6 0 : 10,4 2 8 ,2 ■ 0 ,0 • 0,0 9,9 23,3 3 5,4 23,5 ■ ■■ 4 4,7 68,2 4,3 0 ,0 0,2 — 4 0,4 25,3 ■ ' 7 0 ,2 ■ 2 , 0 ' 1968 23,3 - ■5 7 ,2 '• ■ 4 .5 - ■ / 0 ,0 • 0,0 4 0,2 26,3 7 1,0 23,2 6 5 ,2 88,4 4,6 8 r4 - 0,6 38,4 32,5 84,5 3,9 - ‘ 1970 21,7 59,0 80,7^ - ■4 ,2 0,4 35,4 3 0,3 7 2,8. 7 ,9 -1971 22,5 .= 60,7 83,2 - 7,9 12,1 0 ,0 ' 35,4 35,8 91,2 8,0 1972 31,0 7 0 , 5 . . 101,5 8,5 5,0 0 ,( 4 4 ,5 42 ,6 0 ,8 -1973 40,9 119,5 ; 11,4 - 10,8 0 ,0 > 4 5 ,6 * 4 6 , 2 ; . : . 114,0 -1974 ■4 3 ,0 ■ ■ ■ 103,6 146,6 - : 9,0 0,1 58,8- • 148,9 2 ,3 ' . 1975 ■7 9 ,2 ■ 125,7 2 0 4 ,9 ■ 16,2 13,1 0 ,0 [0 0 ,6 82,6 212,5 7,6 1976 76,6 185,9 2 6 2 ,5 ' 19,9 . > - ■ 13,0 r 0 ,0 : 66,2 107,6 : 2 0 6 ,7 ■ 5 5 .» . 1977 195,6- 3 3 7 ,9 - 38,5 . 15,0 0 ,0 m a 142,3 0,1 1978 21 2 .9 361,5 9 ’ 16,0 0 ,0 . 81,7 158,5 346,9 14,6-19 7 9 - 194,3 - 5 1 5 .6 - 32,4 ; 0 .0 : 210,3 187,9 - 4 6 8 .2 ■ 4 7 ,4 -1980 . 2 2 7 ,1 - 336,1 : 563,2 '■ ■ 71,6 18,0 209,3 1 226,1 : 525,0 ■3 8 .2 - : 1981 25 5 .6 • 391,5 647,1 : 76,4 18,0 7 ,2 ; 206,3 617,1 ' 3 0 ,0 -' ■ 1982 : 250,6 4 4 3 ,0 : 693,6 28,2 0 .0 • ; * 1 : 199,5 - • 362,2 655,2 3 8 ,4 . ' 1983 ■ 453,7 76,8 : 28,8 2,3 \ 197,0 4 0 0 ,6 705,5 1984 232,7 ’ 488,1 ' 720,8 122,2 1 — 25,5 9,6 106,1 4 1 5 ,0 678,4 42 ,4 -1985 ■2 6 3 ,2 . 542,5 ■. 805,7 ■ 162,4 ' . 35,3 - V ’. 187,8 4 4 0 ,8 ■ 844,8. ■ 39,1 / . . v 1986 570,5 981,3 159,7 74,8 12,8 ■ -1 4 3 ,7 514,4 905,4 7 5 ,9 -1987 ■ 6 0 2 ,7 " 965,9 . ■ ■ ■■ ■. - 130,0 17,7 127,6 531,5 870,0 9 5 ,9 -': ■ 1988 384,4 6 6 9 ,6 : = 9 7,5 ■ 135,0 2 1,5 155,4 544,4 - 9 5 3 .8 ■ 100,2- . 1989 - 352,6 749,7 1 1 0 2 3 184,2 43 r8 ■2 8 ,4 2 6 1 ,7 ' 565,4 1083,5 18,8. 1990 278,7 841r4 1120,1 197,9 ■ 2 9 ,9 164,3 7 4 4 ,0 49,6 -1991 - 904,0 • . 2,3 * 58,0 2 2 5 ,2 ■ • 828,8 1451,0 216,7 Źródło: Jordan Central Bank, na podstawie raportów rocznych 1964—1995, Dobra koniunktura gospodarcza hie trwała długo - z powodu złej polityki jor- dańskiego rządu. W połowie lat 801 miał miejsce poważny kiyzys gospodarczy, spo­ wodowany ograniczeniem pomocy przyznanej Jordanii przez kraje arabskie na pod­ stawie decyzji podjętej na szczycie państw arabskich w Bagdadzie w 1978 r. 12 Ponadto zmalały wpływy z dochodów pracowników do budżetu jordańskiego. Znacznie zmniejszył się także eksport, zwłaszcza do krajów Zatoki Perskiej (zob. ta­ bela 1 i 2). Doprowadziło to do spadku dochodów budżetowych! Niedobory uzupeł­ niano kredytami zagranicznymi i wewnętrznymi. Taka polityka rządu powiększała jeszcze problem i w konsekwencji przyczyniła się do dalszego spadku dochodów budżetowych. • . ' W.],'': Zadłużenie Jordanii osiągnęło astronomiczną kwotę 10 mld dolarów w 1989 r. Jordania musiała za nie zapłacić wysokie odsetki. Nieuzasadnione były także wydat­ ki na uzbrojenie - w wysokości 4,7 mld dolarów w latach 1980-1989, oraz udziele­ nie Jordańskim Liniom Lotniczym kredytu w wysokości 463,5 min dolarów. Wydat­ ki te w większości nie był)' objęte kontrolą parlamentu*J. Rząd jordański w celu . ** Royal Scientific Society, Al-H ala al-irakijja wa la ’siruha ula al-iktisad al-urduni [Sytuacja w Iraku v i jej wpływ na gospodarkę jordańską], Amman 2005, s. 25. .V . rozwiązania problemów gospodarczych próbował wprowadzić kolejne podwyżki cen ; (oczywiście pod kontrolą Międzynarodowego Funduszu Walutowego - MFW), kon­ sekwencją tego był wzrost u

zmiany polityczne i gospodarcze po 1989